Współpraca psychologa i logopedy

Tylko ścisła współpraca psychologa i logopedy może pomóc dziecku w terapii. Otwórzmy się na inne dziedziny i pracujmy razem. Dla dobra naszych pacjentów.

W naszej praktyce terapeutycznej coraz częściej spotykamy się z sytuacjami, kiedy samodzielnie pracujący, nawet najlepszy w swojej dziedzinie specjalista nie jest w stanie spowodować postępu w terapii małych pacjentów. Dopiero otwarcie na wiedzę pochodzącą z innych obszarów pomaga dostrzec drogę wyjścia z zastoju lub kryzysu. Ten wniosek wydaje się oczywisty. Jednak w praktyce rzadko zdarza się, żeby z dzieckiem wymagającym wsparcia w rozwoju pracowały zespoły specjalistów różnych specjalizacji, chyba że dziecko pozostaje pod opieką ośrodka wczesnej interwencji lub poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Często to na barkach rodziców spoczywa ciężar kompletowania opinii o stanie zdrowia dziecka z perspektywy różnych lekarzy, psychologów, pedagogów, logopedów i fizjoterapeutów. Rodzice pielgrzymują od gabinetu do gabinetu. Każdy specjalista poznaje ich dziecko od nowa, weryfikuje od nowa jego zdolności poznawcze, testuje podobnymi metodami, zadaje porównywalne pytania i boryka się z tymi samymi problemami w kontakcie. Interwencja się opóźnia, specjaliści tracą czas i energię, a dziecko traci szansę na postępy w rozwoju.

W naszej pracy terapeutycznej nieraz stawałyśmy wobec podobnej sytuacji. Tymczasem współpraca logopedy z psychologiem, choć intuicyjnie wydawać by się mogła potrzebą oczywistą, w praktyce nie jest standardem. Jeśli psycholog kieruje pacjenta do logopedy, to głównie w celu zbadania prawidłowości anatomii narządów artykulacyjnych. A to za mało, aby na przykład ocenić poziom rozwoju mowy. Dopiero kiedy decydujemy się na ścisłą współpracę, dostrzegamy, jak dużą oszczędność czasu i poprawę efektów terapii ona przynosi. Szczególnie jeśli chodzi o dzieci nisko werbalne, niewerbalne czy korzystające z komunikacji alternatywnej oraz w spektrum autyzmu.

Po co psychologowi kontakt z logopedą pacjenta?

Kontakt z dobrym logopedą może znacznie poprawić poziom komunikacji z pacjentem. Zarówno podczas diagnozy, podczas procesu planowania terapii, jak i w jej trakcie. Aspekt komunikacyjny jest niezwykle istotnym elementem rozwoju poznawczego, gdyż może blokować porozumienie z pacjentem już na etapie diagnozy. Bardzo często dzieci, które słabo mówią, nie mówią wcale lub korzystają z komunikacji alternatywnej, nie poddają się psychologicznym procedurom diagnostycznym, ponieważ stosowane standardowe testy wymagają pełnej obustronnej komunikacji w mowie. Dzieci te są więc z takiej diagnostyki wykluczone. Zdarza się również, że zostaje zaniżona ocena poziomu ich sprawności intelektualnej. Logopeda, który zazwyczaj pracuje jako pierwszy z dzieckiem niemówiącym czy słabo mówiącym, będzie w stanie dostarczyć psychologowi spostrzeżeń dotyczących umiejętności komunikacyjnych dziecka, może też przedstawić psychologowi indywidualny system komunikacji alternatywnej opracowany dla konkretnego dziecka, np. z użyciem pomocy „Sprawdź, jak się porozumiewam. Ocena efektywności porozumiewania się dzieci ze złożonymi zaburzeniami komunikacji wraz z propozycjami strategii terapeutycznych” Magdaleny Grycman. Dzięki temu psycholog może zastosować test niewerbalny, np. TONI-4, którego przeprowadzenie nie wymaga komunikacji werbalnej z pacjentem.

Po co logopedzie kontakt z psychologiem pacjenta?

Psycholog to niezbędny specjalista, który mógłby wesprzeć pracującego z deficytami mowy logopedę. Pomoże określić, na jakim poziomie poznawczym znajduje się dziecko w terapii. Czy jest gotowe, aby wprowadzić symbole do komunikacji? Czy intelektualnie jest w stanie osiągnąć określone umiejętności komunikacyjne?

Kiedy w terapii logopedycznej dziecko dochodzi do krytycznego pułapu umiejętności i nie może go pokonać – np. nie rozumie związków frazeologicznych, nie jest w stanie zrozumieć, że jeden wyraz może mieć kilka znaczeń, nie rozumie analogii lub relacji czasowo-przestrzennych – wtedy opinia psychologa może pomóc określić, w jakim kierunku ma zmierzać logopeda, na ile dziecko będzie w stanie rozwinąć umiejętności mowy.

Również w terapii dzieci autystycznych logopeda zbyt rzadko jest włączany w proces planowania terapii, w którym bardzo istotny jest rozwój kompetencji komunikacyjnych. Dzieci w spektrum często nie wykazują chęci do nawiązania kontaktu, ważne jest, aby je dobrze poznać, dostrzec ich zainteresowania, ulubione zabawy i wykorzystywać to w budowaniu relacji. Dzięki takiemu podejściu zwiększymy skuteczność pracy nad rozwojem umiejętności komunikacji i mowy, mniejsze też będzie ryzyko uszczerbku na emocjach dziecka.

Wsparcie dla rodziców

Współpraca specjalistów jest niezmiernie ważna nie tylko dlatego, że zapewni spójność terapii dziecka i jej optymalny przebieg. Może być dużym wsparciem zwiększającym poczucie komfortu i stabilizacji dla rodziców dzieci z deficytami i trudnościami rozwojowymi. Rodzice ci nie mają zapewnionego instytucjonalnego wsparcia. Często przechodzą kryzysy związane z problemami w rozwoju dziecka – już na początku, w momencie diagnozy. Następnie, kiedy trzeba dotrzeć do terapeutów, a w końcu, by kontynuować terapię. Współpraca specjalistów niewątpliwie pomogłaby rodzicom odnaleźć się w trudnej sytuacji i podejmować kolejne decyzje, mając na względzie nie tylko dobro dziecka, ale i całej rodziny.

Przykłady:

Sześcioletnia dziewczynka, z czterokończynowym porażeniem mózgowym, dużą nieprecyzyjnością motoryki małej, korowym uszkodzeniem widzenia. Uczy się w przedszkolu dla dzieci z obniżonym poziomem intelektualnym głównie z powodu problemów komunikacyjnych. Po opracowaniu przez logopedę indywidualnego systemu komunikacji dziewczynka zaczęła robić duże postępy rozwojowe. Być może mogłaby kontynuować naukę w szkole dla dzieci w normie intelektualnej. Psycholog, który będzie testował poziom jej rozwoju poznawczego, najpierw we współpracy z logopedą poznał jej indywidualny system komunikacji. Na podstawie zdobytej wiedzy oraz obserwacji zajęć logopedycznych dziecka może teraz opracować odpowiednie narzędzia diagnostyczne. Po konsultacjach w sprawie tej pacjentki obie wiemy, że stosując tylko dostępne, standardowe testy, psycholog miałby trudność w kontakcie z dziewczynką; zanim poznałby jej system komunikacji, minęłoby wiele terapeutycznych godzin.
Dziesięcioletni Janek, prawidłowo rozwijające się dziecko, po leczeniu onkologicznym w przebiegu nowotworu struktur mózgowych. Przechodzi terapię funkcji poznawczych pod okiem psychologa. Wcześniej logopeda bez kontaktu z psychologiem pracował przez wiele miesięcy nad prawidłową wymową głoski „r”, bez rezultatu. Po konsultacji kolejnego logopedy z psychologiem prowadzącym terapię okazało się, że problem Janka polega m.in. na tym, że potrafi przyporządkować każdemu słowu tylko jedno znaczenie, stąd brak odpowiedzi na niektóre logopedyczne ćwiczenia. Dzisiaj logopeda wspólnie z psychologiem ustalają kierunki terapii mowy – uzgadniają, co jest możliwe do osiągnięcia, a na co jest za wcześnie.

Kiedy psycholog powinien ściśle współpracować z logopedą:

kiedy dziecko słabo werbalne, niewerbalne lub w komunikacji alternatywnej ma zostać poddane badaniu intelektu lub innych funkcji poznawczych
kiedy w wywiadzie odnotowujemy opóźniony rozwój mowy
kiedy w wywiadzie odnotowujemy niedotlenienie okołoporodowe
kiedy w terapii logopedycznej dziecko dochodzi do pewnego krytycznego pułapu umiejętności i nie robi dalszych postępów
przy terapii dzieci autystycznych
kiedy dziecko bardzo przeciążone różnego rodzaju terapią nie robi postępów
w pracy i terapii rodziców dzieci z zaburzeniami

Ścisła współpraca logopedy i psychologa poszerza potencjalne grono właściwie zdiagnozowanych i objętych właściwą terapią pacjentów. Specjaliści nie byliby w stanie do nich skutecznie dotrzeć, gdyby nie lepsze poznanie ich potencjału poznawczego i komunikacyjnego, a takie jest możliwe dzięki ścisłej współpracy terapeutów różnych dziedzin.